لوله کشی گاز یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در عملیات اجرایی تأسیسات ساختمان است. خطوط لوله گاز توکار در منازل یکی از متداول‌ترین راه‌های اجرای این امر است که در آن بر خلاف لوله‌های روکار انشعابات و خطوط لوله گاز دیده نمی‌شود. لوله کشی گاز توکار بیشتر در حین ساخت و ساز ساختمان و قبل از اتمام آن انجام می‌شود و هر اشتباهی در زمان کار می‌تواند منجر به فاجعه شود. با رعایت استانداردها و اصول انتخاب تجهیزات با کیفیت، اجرای دقیق و اصولی و نظارت مهندسان ناظر می‌توان از خطرات احتمالی به راحتی جلوگیری کرد. مراحل لوله کشی گاز توکار ساختمان بسیار تخصصی است و هرگونه سهل انگاری می‌تواند جان و مال ساکنین را به خطر اندازد؛ بنابراین طراحی و بهره برداری از لوله‌های گاز تولید شده توسط افراد حرفه‌ای مطابق با مقررات ضروری است. برای آشنایی بیشتر با نکات عملیاتی و استانداردهای لوله کشی گاز توکار تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
لوله کشی گاز توکار چیست؟
خط لوله گاز توکار برای انتقال گاز از بخشی به بخش دیگر طراحی شده است. این لوله‌ها همانطور که از نامشان پیداست چندان در دسترس نیستند و در کف، دیوارها و … نصب می‌شوند. به همین دلیل ساخت مناسب، کیفیت لوله و بازرسی بسیار حساس بوده و جوشکاری باید به درستی انجام شود. لوله گاز توکار دارای استحکام و مقاومت بالایی در برابر ضربه ناگهانی، فرسایش، رطوبت است که آن را برای پروژه‌های بزرگ مناسب می‌کند. لوله کشی گازها به دو صورت توکار و روکار انجام می‌شود.
وظایف مجری گاز چیست؟
- وظیفه اپراتور گاز یا بهره بردار گاز، تهیه نقشههای اجرایی و ارائه به مهندس ناظر سازمان نظام مهندسی و اقدام به اجرای خطوط لوله گاز مطابق با قوانین و شرایط جوشكاری تركیبی گاز است. با تمام استانداردها اگر متولی در این زمینه تخلف کند، کارآفرین علاوه بر تعهدات آتی خود، دچار مشکل نیز خواهد شد. یادآور می‌شویم که شرکت تأسیسات تعهد بلند مدت به حفظ کیفیت لوله‌های گاز دارد.
- به شما پیشنهاد می‌کنیم قبل از هر کاری حتماً پیمانکار گازی انتخاب کنید که تجربه و دانش کافی در این زمینه داشته باشد. از استخدام جوشکارهای گاز بی‌تجربه که مهارت کمی دارند و پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند خودداری کنید تا از خطرات لوله کشی گاز توکار در امان باشید
- مسئولیت اجرا و آزمایش نهایی خط لوله گاز نصب شده تا پایان کار بر عهده شرکت گاز است. بخشی از پرداختی‌ها به شرکت تأسیسات گازرسانی پس از تأیید نهایی سازمان نظام مهندسی در خصوص عملکرد خوب خطوط لوله مشترک گاز انجام می‌شود.
بهترین لوله برای گاز کشی توکار
بهترین جنسی که برای لوله‌های گاز کشی توکار می‌توان استفاده کرد لوله‌های فولادی مشکی است که طبق استانداردهای مقررات ملی ساختمان تولید و به بازار عرضه می‌شود. لوله‌های گاز از نظر ظاهر محکم و سخت هستند و معمولاً با قطر 1 اینچ یا کمتر تولید می‌شوند.
لوله سیاه تقریباً مشابه لوله آهنی گالوانیزه است، با این تفاوت که عمیق‌تر است و برای حمل و نقل گاز طراحی شده. از مصارف متداول این محصول می‌توان لوله‌های گاز طبیعی یا پروپان را نام برد اما برای تامین گاز مورد نیاز دیگ‌ها، کوره‌ها و آبگرمکن‌ها این جنس بیشتر استفاده می‌شود. همچنین در برش و نصب آنها می‌توان از اره برقی کمک گرفت.
مناسب‌ترین لوله‌های گاز تعبیه شده لوله‌های بدون درز مانیسمان و لوله‌های API هستند. اما در فضاهای باز استفاده از لوله‌های معمولی جوشی مانعی ندارد. لوله‌های فولادی بدون درز با روکش کروم سبک وزن 40 میلی متری، مقاومت یکسانی در برابر خمش و پیچش دارند و بسیار ارزان‌تر از این نوع لوله به عنوان لوله برای انتقال مایعاتی مانند نفت و گاز استفاده می‌شود.
انواع لوله کشی گاز ساختمان
انواع لوله‌های گاز ساختمانی شامل لوله‌های گاز توکار یا لوله‌های گاز سطحی است و در عمل لوله‌های گاز توکار با لوله‌های مانیسمان یا API و اتصالات مانیسمان ساخته می‌شوند. لوله کشی گاز سطحی را می‌توان از لوله استاندارد و سنگین Mannesmann بدون درز، PPE یا لوله بدون درز اجرا کرد. بسته به انواع کنتور گاز و اینکه از مدل دوشاخه یا جدا باشد، هر واحد خط لوله گاز با ساخت یک کلکتور خورشیدی در طبقه همکف یا بدون کلکتور خورشیدی ساخته می‌شود. از نظر میزان و حجم مصرف کنتورهای مختلفی اختصاص می‌یابد که بستگی به زیرساخت و میزان مصرف، مساحت زمین و قابلیت تعویض کنتور گاز دارد. در برخی ساختمان‌ها با مصرف بسیار بالا گاز تغییرات ورودی فشار نیز در حال افزایش است.
استانداردهای لوله کشی گاز توکار
همانطور که ذکر شد، با توجه به ماهیت انتقال گاز و خطرات ناشی از آن، نظارت دقیق و رعایت استانداردهاو نکات اجرایی ضروری است. این موارد عبارت‌اند از:
– یکی از مهم‌ترین نکاتی که در اجرای خطوط لوله گاز توکار باید در نظر گرفت این است که خطوط لوله یکپارچه باید از سایر اتصالات نصب شده در محل مانند کابلهای برق و غیره فاصله ای حداقل 10 سانتی متر داشته باشد. در صورت عدم امکان رعایت فاصله لوله هامی‌توان آنهارا با عایق حرارتی از سایر اتصالات جدا کرد.
- لوله‌های پیچ خورده باید با نوار و اتصالات مخصوص محکم نوار پیچی شوند.
- در صورت امکان بهتر است در شرایط آب و هوایی مناسب کار کنید.
- مناسب ترین روش برای اجرای لوله‌های توکار جوشکاری الکتریکی است.
- در نقاط مرطوب و قابل عبور جریان آب، مواردی مانند تمیز کردن کانال برای مواد اضافی، شیب کانال پایین، نوار پیچی دو لایه لوله‌ها، لوله دو رزوه و شیب دار کردن کف کانال باید حتماً رعایت شود.
عایق بندی لوله گاز توکار
عایق کاری کردن لوله‌های لوله‌های گاز توکار امر بسیار مهمی است؛ زیرا این لوله‌ها را با ملات می‌پوشانند پس برای اینکه به مرور زمان از خوردگی و آسیب در امان باشد عایق‌بندی می‌شوند. قبل از انجام عملیات عایق کشی لوله‌های گاز توکار، چربی زدایی و زدودن زنگ زدگی باید با حلالی مانند بنزین انجام شود. در مرحله بعد با کمک پرایمر عایق کاری روی سطح اعمال و در آخر با نوار چسب پوشانده می‌شود. این نکته را فراموش نکنید که باید پرایمر به طور کامل خشک شود و سپس اقدام به نوار پیچی کنید.
فرآیند نوار پیچی در دو لایه که پوشش ۵۰ درصد با اوورلپ دارد، صورت می‌گیرد. پرایمر و نوار باید از نظر شیمیایی سازگار باشند. همین طور، نوار نباید چروک یا کثیف باشد. میله 5 سانتی متری می‌تواند 2.5 کیلوگرم شلنگ و میله 10 سانتی متری 5 کیلوگرم شلنگ را در خود جای دهد. نوار جوش باید بر روی پیچ و مهره لوله‌های جوش داده شده و محل زانوها استفاده شود.
مطالعه بیشتر: لوله کشی گاز توکار بهتر است یا روکار؟
مراحل اجرای لوله کشی گاز توکار
برای اجرای لوله کشی گاز توکار، در مرحله اول لازم است پرونده ای در سازمان نظام مهندسی برای خط لوله گاز سازه مربوطه ثبت شود. سپس یک مقام یا پیمانکار برای پرونده منصوب می‌شود. اما لازم است قبل از شروع اجرا و راه اندازی لوله کشی، مجری نقشههای طراحی شده و وضعیت محل اجرا را بررسی و نقشههای اجرایی را تهیه کند. اگر قرار است در مسیر گازرسانی ساختمان تغییراتی ایجاد شود، این تغییرات باید به تأیید دستگاه نظارت نیز برسد.
روش جوشکاری برای ساخت لوله کشی گاز توکار متفاوت است، زیرا مسیر خط لوله و انشعابات گاز قابل مشاهده نیستند. اتصالات فولادی جوش داده شده صیقلی عمدتاً در خطوط لوله کشی گاز توکار استفاده می‌شود. ضمناً کلیه اتصالات و جوشکاری لوله‌های ترکیبی باید بصورت یکنواخت و اصولی انجام شود. هرگونه ظاهر یا عملکرد جوشکاری غیرحرفه ای و غیر استاندارد خطرناک است.
برای تغییر جهت لوله‌های فولادی لازم است تا حد امکان از اتصالات مناسب یا لوله‌های منحنی در کارخانه لوله سازی استفاده شود. در صورتی که خم شدن لوله در محل نصب اجتناب ناپذیر است، برای خم کاری باید شرایط زیر رعایت شود.
- خم کردن لوله نیاز به استفاده از تجهیزات و روش‌های خاص خم کاری لوله دارد.
- خم لوله، باید صاف و بدون چین و چروک، ترک و عیوب مکانیکی انجام شود.
- برای لوله بدون درز، خط جوش طولی یا خط وسط لوله با کمترین تنش کششی یا فشاری باید قرار گیرد.
- هیچ خط جوش محیطی در قسمت خم شده لوله نباید باشد.
برای جلوگیری از خوردگی لوله‌های گاز توکار باید عملیات زنگ زدگی و چربی زدایی و به دنبال آن عایق کاری لوله انجام شود. اما معمولاً کانال‌های افقی یا عمودی در خطوط لوله گاز جدا از کانال‌های ساختمان‌های دیگر در نظر گرفته می‌شوند. هنگامی که از یک مجرای مشترک برای لوله آب، خط انتقال نیرو، لوله گاز و غیره استفاده می‌شود، تعیین دقیق نقطه ایمنی کار عایق کاری بسیار مهم است. علاوه بر این، در مورد گاز کشی توکار ساختمان، اگر لوله‌های گاز در یک لوله افقی مستقل گذاشته شوند، پس از عایق کاری لوله‌ها، کانال ها را از ماسه خشک پر می‌کنند.
بخش‌های عمومی خطوط لوله گاز واحدهای مسکونی مانند رایزرها نباید از درون املاک خصوصی عبور کنند و مسیرهای لوله کشی گاز باید به گونه‌ای انتخاب شوند که به سازه اصلی ساختمان آسیب نرسانند. در خطوط لوله گازی که از کف ساختمان به خصوص از پارکینگ ساخته می‌شوند، به دلیل بار ترافیکی، درپوش فلزی تعبیه می‌شود تا لوله‌ها را از فشار مستقیم به لوله‌ها و یا ارتعاشات آنها محافظت کند.
در پایان پس از اتمام گازرسانی ساختمان ساخته شده و تعیین تأسیسات توسط مهندس ناظر ایمنی بهداشتی، نصب کنتورهای گاز در دستور کار قرار خواهد گرفت. تعیین محل صحیح کنتور گاز بسیار مهم است؛ بنابراین لازم است کنتور گاز در مکانی نصب شود که میزان گاز مصرفی به راحتی از صفحه نمایش آن قابل خواندن باشد و امکان آتش سوزی وجود نداشته باشد.
استانداردهای لوله کشی گاز توکار ساختمان
رعایت استانداردهاو نکات فنی زیر در خط لوله گاز داخلی حائز اهمیت است:
- انتخاب مجری گاز مناسب
- انتخاب لوله گاز مناسب
- انتخاب نوار عایق مناسب
- اجرای صحیح نوار پیچی
- اجرای اتصالات جوش گاز استاندارد
- عایق بندی اصولی خطوط لوله گاز داخلی
- رعایت قوانین طراحی خطوط لوله کشی گاز توکار
- رعایت دقیق استانداردهای عبور دودکش تا پشت بام
استاندارد لازم مراحل لوله کشی گاز توکار
قوانین داخلی و نکات فنی زیادی در طراحی خط لوله گاز توکار، وجود دارد. لوله کشی گاز از اهمیت بالایی برخوردار هستند و باید رعایت شوند. استاندارد لازم برای طراحی خطوط لوله کشی گاز توکار شامل:
- در ابتدا باید لوله‌های رایزر اصلی در ورودی ساختمان (یا همان لوله‌های قبل از کنتور گاز) کاملاً روکار اجرا شوند.
- به هیچ وجه نباید قسمتی از مسیر رایزر ورودی، از کنترل کننده و محل رگلاتور کوچه تا محل نصب در کنتور را توکار قرار دهید.
- لوله‌هایی که برای این منظور استفاده می‌شوند باید از کیفیت بالایی برخوردار باشند تا در صورت حفاری و جوشکاری کیفیت خود را از دست ندهند. بدین منظور می‌توان برای تست کیفیت آنها، مهندس ناظر گاز را استخدام کرد تا از اصالت و کیفیت محصولات مورد نیاز قبل از اجرا اطمینان حاصل شود.
- بعد از این مرحله عملیات زیر نظر مجری انجام می‌شود. در حین کار، هرگونه تغییر و اصلاح در خط لوله گاز ترکیبی باید با توافق مدیر انجام شود.
- خط گازی که برای مشاعات و بقیه طبقات گرفته می‌شود نباید از هیچ واحد دیگری عبور کند.
- لوله‌های مجاور باید فاصله نسبی 2-3 سانتی متر از یکدیگر داشته باشند.
- نکته دیگری که باید در نظر گرفت اندازه لوله‌های استفاده شده در ساختمان است. هنگام تعیین دورترین نقطه خروج از ساختمان، یعنی طبقه بالایی که گاز مصرف می‌شود، حجم خط لوله در خط لوله توکار با استفاده از نقشههای اندازه تعیین می گردد.
- اگر لوله تعبیه شده از نقاط مرطوب یا نقاطی که با آب در تماس هستند عبور کند، نوار باید با یک لایه اضافی و در مجموع دو لایه نوار با همپوشانی 50 درصد ساخته شود.
- لوله‌های گاز داخلی که با مصالح ساختمانی پوشانده شده اند باید حداقل 10 سانتی متر با سایر لوله‌های تأسیساتی و کابلهای برق فاصله داشته باشند.
- در صورتی که هنگام بریدن لوله‌های گاز با سایر لوله‌های تاسیساتی یا کابلهای برق امکان حفظ فاصله مذکور وجود نداشته باشد، لوله‌های گاز باید با عایق حرارتی، کابلهای برق با درپوش پلاستیکی یا انواع دیگر از لوله‌های دیگر جدا شوند.
- چربی زدایی و اکسیداسیون اولیه باید انجام شود در صورتی که لوله‌ها قبل از جوشکاری به هم پیچ شده باشند، اتصالات و درزهاباید با جوش نرم و چسب نواری به هم پیچ شوند.
- لوله‌ها باید حداقل پنج فوت از چاله آسانسور فاصله داشته باشند.
- خط گاز و دودکش در خط باید با یک تیغه از هم جدا شوند.
- بالابرها در معرض لرزش و ارتعاش هستند و به مرور زمان باعث آسیب به جوش و اتصالات گاز می‌شوند. این کار باعث شکننده شدن لوله هاو جوش هاخواهد شد.
- لوله گاز را از نزدیک کنتور گاز یا جعبه فیوز داخل دستگاه عبور ندهید.
- شیر قطع گاز باید در جایی در ورودی واحد قرار داشته باشد و کاملاً در دسترس باشد و از کف تمام شده 160 سانتی متر ارتفاع بگیرد.
- علاوه بر عایق کاری و کنترل‌های مورد نیاز مهندس ناظر، یک لایه 5 سانتی متری ماسه یا خاک ریز در زیر لوله و روی لوله با ملات ریز قرار داده می‌شود تا از آسیب به نوار عایق جلوگیری شود.
- قرار دادن شیرهای گاز در داخل کابینت، پشت کابینت، پشت درب، مجرای تهویه، دودکش، تهویه، چاه آب، فاضلاب و یا هر جای دور از دسترس ممنوع است.
- پرایمر زنی در هوای بارانی، مه غلیظ، گرد و غبار یا در دمای کمتر از 5+ درجه سانتیگراد مجاز نیست.
مطلب پیشنهادی:بررسی خطرات لوله کشی گاز توکار
خوردگی سطحی لوله‌های بدون درز توکار
امروزه از لوله‌های فولادی برای مصارف متعددی استفاده می‌شود و دو عامل اصلی در خوردگی و زنگ زدگی لوله‌های گاز توکار وجود دارد. که شامل موارد زیر است:
- خوردگی شیمیایی
- خوردگی الکتروشیمیایی
1- خوردگی شیمیایی
این نوع خوردگی حاوی آلاینده‌های سطحی مانند روغن، گرد و غبار، اسید، قلیایی، نمک و … که با فولادهای آلیاژی واکنش شیمیایی داده و در نتیجه باعث خوردگی و زنگ زدگی شیمیایی می‌شوند. خراش‌های سطحی همچنین باعث آسیب زدن به لایه غیرفعال می‌شوند که این امر توانایی محافظتی فولاد ضد زنگ را کاهش می‌دهد و به‌راحتی با محیط شیمیایی واکنش داده و باعث خوردگی شیمیایی و زنگ زدگی می‌شود.
2- خوردگی الکتروشیمیایی
لوله‌های بدون درز توکار حاوی فولاد کربنی است که در تماس با اجزای فولاد کربنی یک سلول گالوانیکی تشکیل می‌دهد و باعث خوردگی از نوع الکتروشیمیایی می‌شود.
هزینه لوله کشی گاز توکار
قیمت لوله کشی گاز توکار به عواملی مانند محل کار، مواد، کیفیت، تعداد انشعاب، تجهیزات، دستمزد نصب و غیره بستگی دارد. به دلیل ماهیت خطر آفرین لوله کشی توکار، گازرسانی تأسیسات بدون توجه به هزینه آن باید در بالاترین سطح کیفی انجام شود. اما عوامل مؤثر بر قیمت نهایی لوله کشی گاز خانگی توکار را می‌توان در زیر نام برد:
- محل دقیق پروژه
- نوع پروژه ( شامل مواردی مانند: اجرا ، بازسازی ، خرده کاری و تعمیر ، راه اندازی وسایل گازسوز و …)
- نوع کاربری ساختمان
- تعداد طبقات ساختمان
- نوع فشار گاز (قوی یا ضعیف)
- نوع کنتور (تکی یا تجمعی)
- مسیر لوله‌های گاز
سخن آخر
در این مطلب با مراحل لوله کشی گاز توکار آشنا شدیم. لوله‌های فولادی بدون درز Mannesmann و API معمولاً برای لوله‌های گاز داخلی استفاده می‌شوند. کیفیت منحصر به فرد و بی نقص بودن احتمالی در این لوله‌ها می‌تواند ضمانت کار با آنها باشد. نکات زیادی برای نصب و راه اندازی لوله‌های توکار بیان کردیم مانند عایق‌بندی با نوار مخصوص، میزان فاصله لوله‌ها از هم، میزان فاصله لوله‌ها از دیوار، مکان درست کار گذاشتن لوله‌های توکار و… همچنین گفتیم که هزینه نصب اتصالات لوله‌های توکار کاملاً بستگی به متراژ، نوع قطعات، تعداد انشعابات و … دارد اما تقریباً هزینه بیشتری نسبت به لوله کشی روکار دارد.
