علائم کمبود ویتامین B12؛ نشانه‌ها و روش درمان

ویتامین B12 یکی از ویتامین‌های ضروری برای سلامت بدن است که در تولید گلبول‌های قرمز و حفظ عملکرد سیستم عصبی نقش مهمی دارد. کمبود این ویتامین می‌تواند باعث مشکلات جدی سلامتی شود و علائم متعددی را به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی علائم کمبود ویتامین B12 در گروه‌های مختلف و راهکارهای تغذیه‌ای برای جبران آن می‌پردازیم و توضیح خواهیم داد که برای جبران کمبود ویتامین b12 چی بخوریم؟!

ویتامین B12 چه نقشی در بدن دارد؟

ویتامین B12، یا کوبالامین، یکی از ویتامین‌های گروه B است که برای عملکرد صحیح بدن، به‌ویژه مغز و سیستم عصبی، ضروری است. فواید ویتامین b12 در تولید گلبول‌های قرمز خون، متابولیسم انرژی و تشکیل DNA نقش حیاتی دارد.

ویتامین B12 عمدتاً در غذاهای حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و محصولات لبنی یافت می‌شود. کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به خستگی مزمن، ضعف عضلانی، مشکلات گوارشی، اختلالات عصبی و حتی کم‌خونی شود؛ بنابراین، دریافت کافی این ویتامین برای حفظ سلامتی عمومی بسیار مهم است.

علائم شایع کمبود ویتامین B12

کمبود ویتامین B12 می‌تواند طیف وسیعی از علائم را در بدن ایجاد کند که ممکن است در ابتدا به‌راحتی قابل‌ تشخیص نباشند. یکی از اولین و بارزترین علائم کمبود B12، احساس خستگی مداوم و بی‌حالی است که حتی با استراحت کافی برطرف نمی‌شود.

علاوه‌بر زردی پوست، شکنندگی ناخن‌ها و ریزش مو، ممکن است با علائم زیر هم همراه باشد:

• مشکلات گوارشی: یبوست، اسهال، کاهش اشتها و درد شکم
• اختلالات عصبی: سوزن‌سوزن‌شدن و بی‌حسی دست‌ها و پاها،
• اختلالات حرکتی: مشکل در راه‌رفتن، عدم تعادل، ضعف عضلانی
• مشکلات دهانی: زبان ملتهب، صاف و دردناک، زخم‌های دهانی و تغییر در حس چشایی
• تغییرات خلقی: افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری، کاهش تمرکز و حافظه
• کم‌خونی مگالوبلاستیک: کم‌خونی و علائمی مانند تنگی نفس، تپش قلب و رنگ‌پریدگی

علائم کمبود ویتامین B12 در زنان

کمبود ویتامین B12 در زنان می‌تواند مشکلات جسمی و روانی قابل‌توجهی به همراه داشته باشد. یکی از نشانه‌های اولیه کمبود ویتامین B12، احساس خستگی مزمن است که می‌تواند ناشی از کاهش تولید گلبول‌های قرمز و اکسیژن‌رسانی ناکافی به بدن باشد.

با تشدید این وضعیت، علائمی نظیر تپش قلب یا سرگیجه خود را بروز خواهند داد؛ زیرا قلب برای جبران کمبود اکسیژن، مجبور به فعالیت بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین B12 با ناباروری و مشکلات تخمک‌گذاری در زنان ارتباط دارد و مشکلاتی پوستی مانند خشک‌ شدن، ترک‌ خوردن، یا حتی زردشدن پوست را در پی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید:  چه غذاهایی آنزیم‌ های کبدی را کاهش می‌ دهند؟

علائم کمبود ویتامین B12 در کودکان

از آن‌جایی که کمبود ویتامین B12 می‌تواند باعث کاهش اشتهای کودک شود؛ روند رشد کودک کند شده و مشکلاتی نظیر کوتاهی قد، تاخیر در تکامل حرکت یا اختلال در گفتار را تجربه خواهد کرد.

عدم هماهنگی و نقص در حرکات کودک منجر به مشکلات عصبی از جمله عدم هماهنگی در حرکت، کاهش هوشیاری و حتی ضعف عضلانی وی در بزرگسالی خواهد شد.

کودکان مبتلا به کمبود ویتامین B12 از خستگی مداوم شکایت می‌کنند و در انجام فعالیت‌های روزانه خود دچار مشکل خواهند شد. به خاطر داشته باشید علائمی نظیر تحریک‌پذیری بیش از حد، تغییرات خلق‌وخو و حتی مشکلات خواب از کمبود این ویتامین حیاتی در بدن حکایت خواهد کرد.

عوارض طولانی‌مدت کمبود ویتامین B12

ابتلای طولانی مدت به کمبود ویتامین B12 می‌تواند عوارض جدی و ماندگاری بر بدن داشته باشد. این عوارض عمدتاً بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند و می‌توانند به آسیب‌های برگشت‌ناپذیر منجر شوند؛ آسیب‌هایی نظیر :

• مشکلات حسی، حرکتی و شناختی؛ مانند بی‌حسی، گزگز، ضعف عضلانی، اختلال در تعادل، کاهش حافظه و دمانس شود.
• مشکلات قلبی: کمبود B12 می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. این ویتامین در حفظ سلامت قلب و عروق نقش مهمی دارد و کمبود آن می‌تواند به افزایش هموسیستئین در خون و در نتیجه افزایش خطر لخته‌شدن خون و سخت‌شدن شریان‌ها منجر شود.
• افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها: مطالعات نشان می‌دهند که کمبود B12 ممکن است با افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرطان روده بزرگ، بیماری‌های خودایمنی و افسردگی مرتبط باشد.

برای کمبود ویتامین B12 چه بخوریم؟

برای جبران کمبود ویتامین B12 و پیشگیری از عوارض ناشی از آن، توصیه می‌شود غذاهای غنی از این ویتامین را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

گوشت قرمز (به‌ویژه گوشت گاو) یکی از بهترین منابع ویتامین B12 است. همچنین مرغ و سایر گوشت‌های سفید نیز حاوی این ویتامین هستند. در جدول زیر به برخی دیگر از منابع سرشار ویتامین B12 دسترسی خواهید داشت.

چه کسانی در معرض خطر کمبود ویتامین B12 هستند؟

برخی افراد به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین B12 قرار می‌گیرند. این افراد شامل افرادی با رژیم‌های غذایی خاص مانند گیاه‌خواران و وگان‌ها، افراد مسن، زنان باردار و شیرده و بیماران گوارشی و محسوب می‌شوند (مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون و افرادی که بخشی از روده آن‌ها برداشته شده است) می‌شوند.

همچنین، افرادی که از داروهایی مانند داروهای اسید معده و داروهای ضدتشنج استفاده می‌کنند، ممکن است در جذب ویتامین B12 مشکل داشته باشند. در صورتی که جزء این دست از افراد هستید؛ توصیه می‌کنیم با پزشک خود مشورت کنید.

تشخیص و درمان کمبود ویتامین B12

برای تشخیص کمبود ویتامین B12، پزشک معمولاً علائم شما را بررسی کرده و با دقت به تغییرات پوستی در زبان، قدرت واکنش سیستم عصبی و … اولین مرحله شناسایی علائم را طی می‌کند.

پس از آن با تجویز آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح ویتامین B12 در بدن شما، سطح هموسیستئین (یک ماده شیمیایی که در صورت کمبود B12 افزایش می‌یابد و اندازه و شکل گلبول‌های قرمز خون انجام می‌شود.) را مورد سنجش قرار خواهد داد.

البته به یاد داشته باشید که پزشک با تجویز آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش مدفوع یا آزمایش مایع مغزی نخاعی می‌تواند به علت دقیق کمبود B12 در بدن شما پی ببرد.

درمان کمبود ویتامین B12

معمولاً اولین خط درمان، مصرف مکمل‌های ویتامین B12 به‌صورت خوراکی، تزریقی یا اسپری بینی است. اما لازم است بدانید در موارد شدید کمبود یا زمانی که بدن توانایی جذب B12 از طریق روده را ندارد؛ تزریق ویتامین B12 امری ضروری محسوب می‌شود.

از طرفی اگر کمبود B12 به دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری سلیاک یا کم‌کاری تیروئید باشد؛ درمان این بیماری یک امر اورژانسی محسوب شده و لازم است علاوه‌بر مراجعه به پزشک عمومی، حتما با متخصص غدد هم ارتباط بگیرید تا داروهای پزشکان با یک‌دیگر تداخل پیدا نکرده و یا منجر به عواقب هورمونی در بدن شما نشود.

اگر گیاه‌خوار یا وگان هستید، ممکن است نیاز به افزایش مصرف غذاهای غنی از B12 یا مصرف مکمل‌ها داشته باشید. از آن‌جایی که یکی از منابع سرشار ویتامین B12 محصولات حیوانی نظیر گوشت قرمز، لبنیات و تخم مرغ محسوب می‌شود؛ در صورت گیاه‌خواری و رژیم‌های مشابه توصیه می‌کنیم حتما از مکمل‌های مناسب برای دریافت B12 استفاده کنید.

نکته مهم: خوددرمانی با مکمل‌های ویتامین B12 بدون مشورت با پزشک توصیه نمی‌شود، زیرا مصرف بیش از حد این ویتامین می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد.

پیشگیری از کمبود ویتامین B12

برای پیشگیری از کمبود ویتامین B12، مصرف منظم غذاهای غنی از ویتامین B12 مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، لبنیات و غذاهای دریایی؛ می‌تواند نقش موثری در پیشگیری ایفا کند. گیاه‌خواران و وگان‌ها لازم است از منابع گیاهی B12 مانند جلبک دریایی، قارچ و برخی از محصولات تخمیری استفاده کرده یا مکمل‌های B12 را مورد استفاده قرار دهند.

مصرف مکمل‌ها از دیگر راه‌های پیشگیری در ابتلا به کمبود ویتامین b12 محسوب می‎‌شود؛ اما توجه داشته باشید بیمارانی نظیر افراد مسن، گیاهخواران، افرادی که بیماری‌های گوارشی دارند یا داروهای خاصی مصرف می‌کنند، لازم است مصرف مکمل‌های B12 تحت‌نظر پزشکان متخصص شروع کنند تا با داروهای دیگر آن‌ها تداخلی ایجاد، و منجر به عود و تشدید بیماری آن‌ها نشود. از دیگر راه‌های موثر در پیشگیری از کمبود این ویتامین راه‌های زیر به شمار می‌رود؛

• مراجعه منظم به پزشک: انجام آزمایش‌های خون به‌صورت دوره‌ای به‌خصوص برای افراد بالای ۵۰ سال یا افرادی که علائم کمبود B12 را دارند، به تشخیص زودهنگام کمبود و پیشگیری از عوارض آن کمک می‌کند.
• توجه به عوامل خطر: اگر بیماری‌هایی مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون دارید یا داروهایی مصرف می‌کنید که بر جذب B12 تأثیر می‌گذارند، با پزشک خود در مورد راه‌های پیشگیری از کمبود این ویتامین مشورت کنید.

سخن پایانی

کمبود ویتامین B12 می‌تواند تاثیر مخربی بر سلامت بدن داشته باشد، از خستگی و ضعف عمومی گرفته تا مشکلات جدی‌تر مانند کم‌خونی و اختلالات عصبی همه برخی از علائم کمبود ویتامین B12 به‌شمار می‎‌روند. به همین دلیل شناسایی علائم کمبود ویتامین B12 اقدامی اساسی به‌شمار می‎‌رود.

سؤالات متداول