انواع کود و کاربردهای آن: کود دامی، گیاهی و شیمیایی

کودها از جمله مهم‌ترین عوامل در بهبود رشد و کیفیت محصولات کشاورزی محسوب می‌شوند؛ آن‌ها با تأمین عناصر ضروری در پرورش گیاهان، نقشی حیاتی در افزایش عملکرد و بهبود سلامت خاک ایفا می‌کنند. در این مقاله به بررسی انواع کود و قوانین استفاده از آن‌ها در موارد باغبانی و کشاورزی خواهیم پرداخت.

توجه داشته باشید از گیاهان آپارتمانی گرفته تا مصارف کشاورزی، اطلاعات جالبی از کودهای متنوع در این بلاگ به دست خواهید آورد! پس همراه ما باشید.

انواع کود چیست و چطور مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

کودها به دو دسته اصلی ارگانیک و غیرارگانیک (شیمیایی) تقسیم می‌شوند. کودهای ارگانیک از منابع طبیعی مانند کود حیوانی و کمپوست به دست می‌آیند و به تدریج مواد مغذی را آزاد کرده و ساختار خاک را بهبود می‌بخشند. در مقابل کودهای غیرارگانیک به صورت مصنوعی تولید شده و مواد مغذی را سریع‌تر به گیاهان می‌رسانند، اما ممکن است به محیط زیست آسیب بزنند!

هر دو نوع کود بسته به نیاز گیاه و شرایط خاک به روش‌های مختلفی مانند پاشش، آبیاری یا گرانول استفاده می‌شوند. در ادامه انواع متفاوت کود را به صورت مفصل مورد بررسی قرار خواهیم داد. 

بررسی انواع کود؛ کود آلی

بقایای گیاهی و حیوانی از مواد اصلی تشکیل‌دهنده کودهای آلی هستند. این کودها یکی از ابزارهای قدیمی در بهبود رشد گیاهان بوده و تاریخ استفاده از آن به چندین هزار سال قبل برمی‌گردد. یکی از مزیت‌های این نوع کودها، افزایش حاصل‌خیزی و طبیعی بودن آن محسوب می‌شود که هم بر بهبود سلامت خاک یک محیط نقش مهمی دارند و هم در آلوده نکردن محیط زیست یکی از کودهای مناسب به شمار خواهد رفت. در ادامه انواع کود آلی را بررسی خواهیم کرد. 

انواع کود دامی 

کود دامی یکی از رایج‌ترین کودهای آلی است که از فضولات حیوانات و موجودات زنده (حتی انسان) به وجود می‌آید. این کودها سرشار از نیتروژن، فسفر و پتاسیم بوده و به بهبود ساختار خاک و افزایش توانایی خاک در نگهداری آب کمک می‌کنند.

یکی از موارد استفاده از کود دامی مربوط به زمانی‌ست که خاک مواد آلی خود را از دست داده باشد یا به اصطلاح «خاک فقیر» شده باشد. لازم است مورد. . کود دامی همچنین به‌ویژه برای محصولات زراعی و سبزیجات که نیاز به نیتروژن بالا دارند، بسیار مفید است.

اهمیت پوساندن کود دامی 

پوساندن کودهای دامی، به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن کودها را یا از طریق اکسیژن بالا یا از طریق قرار دادن در محیط خلا (بدون اکسیژن) بهینه‌سازی می‌شوند تا بوی نامطبوع، رطوبت اضافی و در نهایت حاصل‌خیز بودن آن افزایش پیدا کند. به هر یک از روش‌های ذکر شده پوساندن کود، روش‌‎های «هوازی» یا «غیر هوازی» گفته می‌شود.

توجه داشته باشید که فضولات حیوانی به‌دلیل بوی نامطبوع و وجود آمونیاک در ساختار خود، قبل از تبدیل به کود، لازم است تحت فرآیند پوساندن کود دامی قرار بگیرند چراکه بدون پوساندن، بو و گازهای خطرناکی را می‌توانند از خود بروز دهند.

به همین دلیل این فرآیند در استفاده از کودهای دامی اهمیت بسیار بالایی دارد. این فرآیند که معمولاً با کمپوست‌سازی انجام می‌شود، باعث تجزیه مواد آلی مضر فضولات حیوانی خواهد شد و این مواد را به منبعی برای تغذیه قابل جذب (توسط گیاهان) تبدیل می‌کند. 

کود مرغی

از فضولات طیوری مانند مرغ؛ کود مرغی تهیه می‌‎شود. غلظت بالای نیتروژن در کودهای مرغی، آن را به یکی از کودهای پرقدرت و کاربردی تبدیل کرده است. استفاده از این کود می‌تواند باعث افزایش سریع رشد گیاهان شده و نتایج ملموسی را در کوتاه‌مدت به همراه داشته باشد. توجه داشته باشید که مصرف نادرست و بیش‌ازحد کود مرغی باعث سوختگی ریشه‌ها و آسیب به گیاهان می‌شود.

به دلایل ذکرشده، لازم است پوساندن کود مرغی (به عنوان یک کود دامی) به درستی انجام شده و تحت کنترل قرار بگیرد. کود مرغی برای محصولاتی نظیر غلات، سبزیجات و ذرت تاثیری بی‌نظیر دارد و یکی از کودهای محبوب نزد کشاورزان محسوب می‌شود. اگر این نوع از کودها به روش مناسب پوسانده شوند؛ می‌توانند میزان اسیدی بودن خاک را به حداقل رسانده و در بهود کشاورزی ارگانیک کاربرد بسیاری داشته باشند.

انواع کود گیاهی 

کودهای گیاهی از بقایای گیاهان و فرآورده‌های طبیعی تولید می‌شوند و یکی از پایدارترین و سازگارترین کودها با محیط زیست به شمار می‌‎روند. این کودها به‌صورت کامل در خاک تجزیه شده و به محیط زیست آسیبی وارد نمی‌‎‎کنند. استفاده از کودهای گیاهی نه تنها به حفظ تعادل زیستی خاک کمک می‌کند، بلکه منجر به بهبود کیفیت خاک هم خواهد شد.

کمپوست کود گیاهی

کمپوست گیاهی فرآیندی است که در آن بقایای گیاهان و مواد آلی تحت تجزیه طبیعی قرار می‌گیرند و به یک منبع غنی از مواد مغذی برای گیاهان تبدیل می‌شوند. فراموش نکنید که فرآیند کمپوست یا پوساندن کود گیاهی به‌صورت قابل توجهی در بهبود وضعیت معدنی خاک تاثیر دارند و باعث بهبود سطح مواد آلی در آن می‌شود. 

استفاده از کودی که از بقایای گیاهان تولید می‌‎شود؛ منجر به تقویت میکروارگانیسم‌های مفید (موجودات ذره‌بینی و زنده در خاک با فعالیت مثبت) شده و به کاهش فرسایش خاک در طولانی مدت کمک  زیادی خواهد کرد.

از نظر علمی، استفاده از کمپوست گیاهی می‌تواند نفوذپذیری خاک را افزایش داده و ظرفیت نگهداری آب را بهبود ببخشد؛ به عبارتی دیگر کودهای گیاهی که به‌صورت اصولی پوسانده شده‌اند، می‌توانند به بهبود تهویه خاک، حفظ رطوبت در آن کمک کرده و باعث افزایش تولید محصول شوند.

کود سبز شامل گیاهانی است که به‌صورت خاص کاشته شده و سپس برای تولید کود برداشت می‌شوند. این گیاهان معمولاً از خانواده سبزیجاتی مانند شبدر و یونجه تولید هستند که استعداد بالایی در انتقال نیتروژن به خاک داشته و منجربه  افزایش حاصل‌خیزی خاک و بهبود ساختار آن خواهند شد.

یکی از مزایای کود سبز به عنوان یک ماده کیاهی، جلوگیری از فرسایش خاک به‌شمار می‌رود؛ تجربه مصرف‌کنندگان و دستاوردهای مهندسان کشاورزی اخیرا ثابت کرده است که کودهای سبز باعث افزایش فعالیت باکتری‌های مثبت در خاک شده و منجر به بهبود ظرفیت جذب مواد مغذی، توسط گیاهان می‌شوند.

فراموش نکنید که، استفاده از کود سبز در کشاورزی ارگانیک برای بهبود کیفیت خاک و کاهش نیاز به کودهای شیمیایی، تاثیر بسیار بالایی دارد.

انواع کود شیمیایی

کودهای شیمیایی شامل ترکیبات مصنوعی هستند که به‌سرعت در خاک حل شده و توسط گیاهان جذب می‌شوند. این کودها معمولاً شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم بوده که عناصر کلیدی مورد نیاز را برای بهبود رشد در اختیار گیاهان قرار می‌دهد. کودهای شیمیایی در کشاورزی صنعتی برای بهبود سرعت رشد و افزایش عملکرد محصولات بسیار کاربرد دارند. با این حال، لازم است بدانید که استفاده بی‌رویه و نادرست از این کودها منجربه آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی خواهد شد.

انواع کود شیمیایی مایع و کارکرد آن

کودهای مایع به شکل محلول در آب تهیه شده و به‌صورت مستقیم توسط ریشه‌ها یا از طریق اسپری‌کردن روی برگ‌ها جذب می‌شوند. این کودها معمولاً برای گیاهانی که نیاز به تغذیه فوری دارند، بسیار مفید هستند. اگر بخواهیم به مزیت این نوع از کودها در یک دید کلی اشاره کنیم؛ باید بگوییم کودهای مایع می‌توانند به‌سرعت عناصر مغذی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم را به گیاهان برسانند و نتایجی پرسرعت در بهبود وضعیت گیاه به وجود بیاورند. 

گیاهان گلخانه‌ای و آپارتمانی از مواردی هستند که برای استفاده از کودهای مایع، یک کاندید مناسب به‌شمار می‌روند. گیاهانی نظیر فیکوس، سانسوریا و پوتوس از گزینه‌های محسوب می‌شوند که نتیجه مطلوبی را در استفاده از کودهای مایع نمایان کرده‌اند.

همان‌طور که بالاتر هم اشاره کردیم؛ کود مایع به دلیل سرعت بالای انتشار مواد مغذی، به گیاهان کمک می‌کنند تا مواد مغذی را به‌سرعت جذب کرده و از آن برای رشد برگ‌ها و ساقه‌ها استفاده کنند. فراموش نکنید اگر از سیستم آبیاری قطره‌ای برای مرطوب‌ نگه‌داشتن گلخانه یا گیاهان خود استفاده می‌‎کنید؛ استفاده استاندارد از این کودها در آبیاری، هم در بهینه‌سازی مصرف آب به شما کمک می‌کند و هم در مصرف این نوع کود تاثیر بسزایی دارد.

بررسی انواع کود شیمیایی جامد

کودهای جامد به‌صورت گرانول، پودر یا قرص عرضه شده و سرعت تجزیه آن‌ها در خاک کم‌تر از کودهای مایع محسوب می‏‎شود. این کودها معمولاً برای گیاهانی که نیاز به تغذیه مستمر و طولانی‌مدت دارند (مانند درختان و بوته‌ها) مورد استفاده قرار می‌گیرد. کودهای جامد به‌صورت تدریجی مواد مغذی را در خاک آزاد کرده و به گیاهان کمک می‌کنند تا در زمانی طولانی مدت‌تر از مواد مغذی در کود استفاده کنند.

«گرانوله» به عنوان یکی از کودهای جامد محبوب، بیشترین استفاده را نزد باغبانان دارند. مورد اصلی استفاده از گرانوله برای رشد و پرورش درختان سالمند و البته با ابعاد بزرگ محسوب می‎‌شود. لازم است بدانید دیگر موارد استفاده از گرانوله، درختان میوه، مرکبات و درختچه‌های زینتی است.

به یاد داشته باشید که برای نتیجه‌گرفتن از این نوع کودها باید آن‌ها را در نزدیک‌ترین حالت به ریشه قرار دهید تا ریشه درختان بتوانند به‌صورت مستقیم آن را جذب کنند. استفاده ترکیبی از انواع کود مایع و جامد در کشاورزی صنعتی، منجر به بهبود بازدهی محصولات و بهره‌وری از منابع طبیعی خواهد شد. کودهای مایع به دلیل جذب سریع، در کوتاه‌مدت برای رشد گیاهانی مانند سبزیجات و گل‌ها گزینه‌ای مناسب به‌شمار می‌‎روند.

در مقابل، کودهای جامد به‌ویژه برای گیاهان چندساله و درختان میوه که نیاز به تغذیه طولانی‌مدت دارند، انتخابی ایده‌آل هستند. تحقیقات نشان داده است که استفاده بهینه از این دو نوع کود به‌صورت هم‌زمان می‌تواند نیازهای گیاهان را به‌صورت کامل تأمین کرده و به بهبود کیفیت محصول و افزایش تولید منجر شود. در ادامه کودهایی که در کشاورزی صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند را بررسی خواهیم کرد .

کود ازت (Nitrogen Fertilizer)

کود ازت یکی از پرکاربردترین کودها در کشاورزی صنعتی است و می‌تواند سطح زیادی از نیتروژن را (که یکی از عناصر مهم در رشد گیاهان به‌شمار می‌‎رود) در اختیار گیاهان قرار دهد. نیتروژن در رشد و تشکیل پروتئین‌ها، آنزیم‌ها، و کلروفیل‌های سازنده یک گیاه، نقشی اساسی دارد.

کودهای ازته به شکل‌های مختلفی مانند نیترات آمونیوم، اوره و سولفات آمونیوم در بازار موجود بوده و به صورت  کود گرانول یا محلول هم استفاده می‌شوند. کمبود نیتروژن مانند آهن باعث زردی برگ‌ها، کاهش رشد و تولید محصول می‌شود؛ به همین دلیل کود ازت برای افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی، بهبود رشد گیاه و افزایش عملکرد کشاورزی صنعتی مورد استفاده مکرر قرار خواهد گرفت.

اگر علاقمندید درباره این کود بیشتر بدانید مقاله تفاوت کود ازت و اوره را مطالعه کنید.

کود سفید 

کود سفید (که معمولاً به عنوان کود اوره نیز شناخته می‌شود) یکی از پرکاربردترین انواع کود نیتروژنی محسوب شده و مورد استفاده قرار می‎‌گیرد. این کود دارای غلظت بالایی از نیتروژن بوده و معمولاً به عنوان یک کود کارآمد با سرعتی بالا مواد مغذی را به گیاهان می‎رساند؛ چرا که مانند کود نیترات به سرعت مواد مغذی را پخش خواهد کرد.

جالب است بدانید از آن‌جا که اوره ظاهری سفید و کریستالی دارد، در ایران به کود سفید شهرت پیدا کرده است. مکانیزم عملکرد این کود به این صورت است که؛ وقتی به خاک اضافه می‌شود، تجزیه شده و آمونیاک آزاد می‌کند. سپس این آمونیاک توسط میکروارگانیسم‌های خاک به شکل‌های قابل جذب برای نیتروژن (مانند آمونیوم یا نیترات) تغییر خواهد کرد.

در مجله آچاره مقاله مفیدی درباره کود سفید برای خیار وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم مطالعه کنید.

انواع کود آهن (Iron Fertilizer)

کود آهن نوعی مکمل مغذی‌ست که برای رفع کمبود آهن در خاک یا گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. آهن یکی از عناصر ریزمغذی ضروری برای گیاهان به شمار می‎رود و نقشی حیاتی در جذب نور آفتاب و تولید سبزدانه توسط گیاهان دارد.

گیاهانی که از کمبود آهن رنج می‌برند معمولاً دچار زردی برگ‌ها (کلروز) می‌شوند، که به دلیل کاهش تولید کلروفیل رخ می‌دهد. کود آهن معمولاً به دو صورت شیمیایی (مانند سولفات آهن یا آهن کلاته) و آلی در دسترس است و به‌صورت محلول‌پاشی یا همراه با آب مورد استفاده در آبیاری به گیاهان داده می‌شود تا جذب مؤثری داشته باشد و به سلامت و رشد گیاه کمک کند. یکی از بهترین کاربردهای این کود استفاده از کود آهن برای زاموفیلیا است.

استفاده از کود آهن برای سانسوریا

سانسوریا یکی از گیاهان آپارتمانی مقاومی است که در صورت کمبود آهن، به سرعت دچار زردی برگ‌ها می‌شود. استفاده از کود آهن برای سانسوریا گیاه می‌تواند باعث بهبود رنگ برگ‌ها و افزایش شادابی گیاه شود. کود آهن به تقویت فتوسنتز و بهبود جذب اکسیژن توسط ریشه‌های سانسوریا کمک زیادی خواهد کرد.

کود آهن برای پوتوس

پوتوس نیز از جمله گیاهان آپارتمانی است که به کمبود آهن حساس بوده و رشد آن متوقف می‌شود. استفاده از کود آهن برای پتوس به افزایش رنگ سبز برگ‌ها و تقویت فرآیند فتوسنتز کمک می‌کند.

آسیب‌های مصرف بیش از حد کود آهن

مصرف بیش‌ازحد کود آهن ممکن است به تجمع آهن در خاک و مسمومیت گیاهان منجر شود. همچنین ممکن است باعث بروز لکه‌های قهوه‌ای بر روی برگ‌ها و کاهش رشد گیاه خواهد شد. برای جلوگیری از این مشکلات، مصرف کود آهن باید با دقت و به میزان توصیه‌شده انجام شود.

مهم‌ترین عوامل در عملکرد انواع کود چیست؟

یکی از مهم‌ترین عوامل در استفاده مؤثر از کودها، نحوه استفاده صحیح از آن‌ها است. استفاده نادرست یا بیش‌ازحد از کودها می‌تواند به تخریب خاک و آسیب به گیاهان منجر شود. در ادامه به نکات مهمی در رابطه با استفاده بهینه از کودها اشاره می‌شود.

انتخاب زمان مناسب برای کوددهی

بهترین زمان برای کوددهی بستگی به نوع گیاه و کود دارد. به‌صورت کلی، کوددهی در فصل بهار و تابستان زمانی که گیاهان در حال رشد فعال هستند، مناسب است. کودهای نیتروژنه به‌ویژه در ابتدای فصل رشد باید مصرف شوند تا به رشد سریع گیاهان کمک کنند. در مقابل کودهای حیوانی تا قبل از بهار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

توجه به نوع خاک و نیاز گیاه

نوع خاک و نیازهای خاص گیاه نیز باید در انتخاب کود و مقدار آن در نظر گرفته شود. برای مثال، خاک‌های شنی نیاز به کودهای غنی از مواد آلی دارند، درحالی‌که خاک‌های سنگین به کودهای نیتروژنه بیشتری نیاز دارند. همچنین، باید به نوع گیاه و میزان نیاز آن به مواد مغذی توجه کرد.

مدیریت مصرف کودها و جلوگیری از آسیب به محیط‌ زیست

یکی از چالش‌های اصلی در استفاده از کودها، تأثیرات منفی آن‌ها بر محیط‌زیست است. استفاده بی‌رویه از کودها می‌تواند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و تخریب خاک شود. به همین دلیل، مدیریت صحیح مصرف کودها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

جلوگیری از آلودگی آب‌ها

یکی از مشکلات اصلی استفاده از کودهای شیمیایی، شسته شدن آن‌ها از طریق آب‌های سطحی و زیرزمینی است که باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی می‌شود. این مشکل به‌ویژه در مناطقی که از کودهای نیتروژنه استفاده می‌شود، رایج است. برای کاهش این خطر، می‌توان از روش‌های آبیاری مناسب و مصرف متعادل کودها استفاده کرد.

استفاده نوبتی از انواع کود آلی و  شیمیایی 

استفاده متناوب از کودهای آلی و شیمیایی می‌تواند به حفظ سلامت خاک و جلوگیری از تخریب آن کمک کند. کودهای آلی به دلیل طبیعی بودن، خطرات کمتری برای محیط‌زیست دارند و می‌توانند به‌عنوان یک گزینه مناسب در کشاورزی ارگانیک به شمار بروند.

جمع‌بندی

انتخاب صحیح و استفاده بهینه از کودها می‌تواند تأثیر زیادی بر بهبود رشد گیاهان و کیفیت محصولات کشاورزی داشته باشد. کودهای آلی و گیاهی به‌عنوان گزینه‌های پایدار و مناسب با محیط زیست، در بلندمدت باعث بهبود حاصل‌خیزی خاک و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی می‌شوند. از سوی دیگر کودهای شیمیایی و مایع، به دلیل سرعت جذب بالا و عملکرد پرسرعت یکی از ابزارهای اصلی در کشاورزی صنعتی به‌شمار می‌‎روند.

سوالات متداول