کاتالیزوها در بیش از 5 دهه اخیر، تقریبا در همه ماشین‌ها وجود داشته‌اند. کاتالیزور وظیفه تجزیه و ترکیب انواع گازهای سمی حاصل از احتراق داخلی در موتور خودرو، به گازهایی که دوست‌دار محیط زیست هستند و کمترین خطر را برای آن دارند، برعهده دارد. آن‌چه که می‌تواند به نگهداری بهتر این قطعه در سیستم ماشین کمک کند، شناخت نحوه کارکرد و عملکرد مدل‌های مختلف مبدل‌های کاتالیستی، عمر مفید آن‌ها، اجزای تشکیل‌دهنده هرنوع و درنهایت مکان استفاده و شکل کارکرد آن‌ها است. کاتالیزورها هنگام خرابی علائم به‌خصوصی را از خود بروز می‌دهند. اگر رانندگان خودروهای سبک و سنگین با این نوع علائم آشنایی داشته باشند، به‌راحتی می‌توانند از گسترده شدن آسیب جلوگیری به عمل آورند. اگر شما هم با کاتالیزور آشنایی چندانی ندارید و علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری را نمی‌شناسید، پیشنهاد می‌کنیم که تا انتهای این مقاله را مطالعه کنید تا اطلاعات بیشتری نسبت به این قطعه مهم خودرو به دست آورید.
کاتالیزور خودرو چیست و چطور کار می‌کند؟
مبدل کاتالیزوری یا کاتالیزور خودرو یک دستگاه کنترل انتشار گازهای سمی حاصل از احتراق از راه اگزوز است که گازهای سمی و آلاینده‌های موجود در گاز خروجی از موتور را با تجزیه کردن طی دو یا سه واکنش شیمیایی، به آلاینده‌هایی تبدیل می‌کند که درجه سَمیت پایین‌تری دارند. میدانیم که مبدل‌های کاتالیزوری به‌طور معمول برای سیستم‌های اگزوز در خودرو استفاده می‌شوند. اما کاربرد مبدل‌های کاتالیزوری در انواع تجهیزات و ماشین‌آلات استخراج در معدن، بالابرهای مکانیکی، ژنراتورها، لوکوموتیوها، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها، موتورسیکلت‌ها و کشتی‌ها، بسیار گسترده است.
مبدل‌های کاتالیزوری حتی در بعضی از اجاق‌های چوبی یا بخاری‌های نفتی نیز برای کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای کارآمد هستند. کاتالیزورها برای این که به‌درستی کار کنند، به دمایی حدود 800 الی 900 درجه سلسیوس نیاز دارند. به همین دلیل هم در بخشی از اگزوز نصب می‌شوند که این دمای بالا برای قطعات، به‌دست بیاید. این مبدل‌ها با قابلیت ایجاد واکنش‌های شیمیایی دو راهه، اکسیژن، کربن مونوکسید و هیدروکربن‌های نسوخته را ترکیب می‌کند. دو عنصری که نام بردیم، حاصل احتراق داخلی و سوخت‌های فسیلی در سیلندرهای پیشرانه خودرو هستند که گازهایی با خطر کمتر مثل کربن‌دی‌اکسید و آب تولید می‌کنند.
لازم به ذکر است که کاتالیزورها دمای موتور را جذب می‌کنند و این می‌تواند برای احتراق و فرآیند سوخت در موتور خیلی بهینه و به‌صرفه باشد. اگر خودرویی کاتالیزور نداشته باشد یا راننده و تعمیرکار این قطعه را از سیستم اگزوز خودرو خارج کند، در ابتدا شتاب خودرو کمی افزایش پیدا خواهد کرد اما پس از مدتی، مشکلات زیادی ایجاد می‌شود. این مشکلات شامل تسریع فرسایش، کاهش شتاب پس از گذشت زمانی کوتاه، ایجاد صدای ناهنجار برای موتور، افزایش مصرف سوخت‌وسوز و افزایش آلاینده‌ها تا 30 درصد هستند.
کاربرد کاتالیست در خودرو
مبدل کاتالیست نقش بسیار پررنگی در کاهش محتویات زیان‌آور در دود خروجی اگزوز مانند مونوکسیدکربن، هیدروکربن‌ها و اکسیدهای نیتروژن دارد. هنگام روشن شدن موتور، گازهای خروجی مبدل را گرم می‌کنند، در نتیجه دمای کاتالیست‌ها بالا می‌رود. بنابراین مواد مضر می‌سوزند و درصد آن‌ها در دود خروجی کم می‌شود.
بعضی از کاتالیست‌ها با پایه فلز یا سرامیک هستند که روی آن‌ها با آلیاژ ایریدیوم- پلاتین پوشانده شده است. میدانیم که ساختار کاتالیست لانه زنبوری است، بنابراین سطح تماس گازهای خروجی و سطحی که لایه کاتالیزوری روی آن اعمال شده است، افزایش پیدا می‌کند. یک واکنش اکسیدکننده هیدروکربن و مونوکسیدکربن در کاتالیست صورت می‌پذیرد که آن‌ها را به مواد تقریبا بی‌خطری مثل دی‌اکسیدکربن و نیتروژن تجزیه می‌کند. در آخر این مواد از اگزوز خارج می‌شوند و نسبت به مونوکسیدکربن و هیدروکربن نیز خطر کمتری دارند.
علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری
نقش مبدل کاتالیزوری دراصل برای کاهش میزان گاز سمی و آلودگی خروجی از وسایل نقلیه است. هنگامی که مبدل کاتالیزوری به‌درستی کار نمی‌کند، می‌تواند انواع خرابی‌ها را در موتور وسیله نقلیه شما ایجاد کند. در این بخش می خواهیم با هم به بررسی علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری بپردازیم. بنابراین اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، بدانید که کاتالیزور دچار مشکل یا گرفتگی شده است.
1. چراغ موتور را بررسی کنید
وقتی چراغ چک موتور شما به‌طور ناگهانی روشن می‌شود، مطمئن باشید که مشکلی در وسیله نقلیه شما وجود دارد. حتی ممکن است این ایراد از سمت مبدل کاتالیزوری باشد. از آنجایی که دلایل مختلفی برای عملکرد ضعیف یا ناکارآمدی موتور شما وجود دارد، شما برای رفع این مشکل می‌توانید به یک متخصص خبره مراجعه کنید.
2. توقف یا مشکل استارت موتور
متوقف شدن یا مشکل استارت خودرو یکی از علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری است. اگر دود اگزوز بیش از حد از سیستم اگزوز عبور کند، می‌تواند باعث از کار افتادن موتور یا روشن شدن کامل آن شود. هنگامی که یک انسداد بزرگ وجود دارد، موتور شما ممکن است روشن شود اما تنها چند ثانیه بعد مجددا دچار مشکل خواهد شد.
مطلب پیشنهادی:پیدا کردن نشتی اگزوز ماشین
3. مصرف سوخت ضعیف
وقتی موتور خودروی شما به دلیل انسداد شدید مبدل کاتالیزوری نمی‌تواند به‌درستی نفس بکشد، مصرف سوخت شما شروع به کاهش می‌کند. اگر متوجه شدید که باید بیشتر مخزن خود را پر کنید، این نشانه می‌تواند علامتی از آسیب دیدن مبدل کاتالیزوری خودروی شما باشد.
4. تست انتشار ناموفق
آخرین گزینه از علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری، تست انتشار ناموفق است. یک مبدل کاتالیزوری که به‌درستی نصب شده است و خیلی خوب هم کار می‌کند، به مبارزه با گازهای مضر و انتشار گازهای گلخانه‌ای که برای محیط‌زیست مخرب هستند، کمک می‌کند. اگر وسیله نقلیه خود را برای تست آلایندگی بیاورید و این تست به شکست منجر شود، قطعا مبدل کاتالیزوری شما مشکل دارد.
بیشتر بخوانید: علت دود کردن ماشین بعد از برداشتن کاتالیزور چیست؟
عوامل خرابی کاتالیزور خودرو
یکی از عوامل رایج در خرابی کاتالیزور که جزو علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری نیز هست، گرفتگی زیاد از حد شبکه‌های آن است. این گرفتگی مانع از عبور دود حاصل از احتراق موتور در اگزوز خودرو می‌شود. به عبارت دیگر بروز هرگونه مشکلی در خروج دود باعث اختلال در ورود هوا به موتور نیز شده و باعث افت بازدهی موتور می‌شود.
مورد دیگر مربوط به تغییرات دما و ترکیبات موجود در گازهای خروجی است. برای مثال خرابی واشر سرسیلندر باعث وارد شدن روغن و آب به محفظه احتراق و آلوده شدن گازهای خروجی می‌شود. این امر به کاتالیزور صدمه زیادی وارد خواهد کرد.
تاثیر حذف کاتالیزور بر عملکرد خودرو
برداشتن کاتالیزور باعث افزایش مقدار کمی از شتاب خودرو می شود ولی آلایندگی که ایجاد می‌کند، به شدت قابل‌توجه است. مسلما کاتالیزور خودرو نمی‌تواند به‌طور کامل آلایندگی را تصفیه کند اما حدود 90 درصد آن را فیلتر خواهد کرد. همین موضوع باعث کاهش چشمگیرِ آسیب رسیدن به محیط‌زیست و اکو سیستم منطقه می‌شود. وقتی که کاتالیزور حذف شود، واکنش‌های احیا و اکسید در خودروها و وسایل نقلیه و همچنین آلودگی هوا افزایش می‌یابد که برای انسان، حیوانات و محیط‌زیست به‌شدت خطرناک است.
مطلب پیشنهادی: صدا خفه‌کن خودرو چیست و چگونه کار می‌کند؟
سخن پایانی
هر قطعه در خودرو وظایف خاصی را برعهده دارد و برای یک کار مشخص در خودرو تعبیه شده است. بنابراین خرابی هر قطعه در ماشین، روی عملکرد باقی اجزای خودرو نیز تاثیر می‌گذارد. یکی از این قطعات مهم، مبدل کاتالیست است که وظیفه پالایش گازهای خروجی خطرناک را برعهده دارد و از انتشار آلاینده‌ها در اتمسفر جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، در این مقاله از مجله آچاره با علائم گرفتگی مبدل کاتالیزوری آشنا شدیم و عوامل شناسایی آن را شناختیم. بنابراین اگر متوجه شدید که کاتالیزور کثیف یا خراب شده است، باید بلافاصله آن را تمیز یا تعویض کنید. فراموش نکنید که شما می‌توانید سوالات خود را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید و پاسخ خود را در زمانی کوتاه دریافت کنید.
